Neom: Ποια είναι η πράσινη αλήθεια πίσω από την υπό κατασκευή οικολογική πόλη στην έρημο της Σαουδικής Αραβίας;

Neom: Ποια είναι η πράσινη αλήθεια πίσω από την υπό κατασκευή οικολογική πόλη στην έρημο της Σαουδικής Αραβίας;

Παραλίες που λάμπουν στο σκοτάδι. Δισεκατομμύρια δέντρα φυτεμένα σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η έρημος. Αιωρούμενα τρένα. Ένα ψεύτικο φεγγάρι. Μια πόλη χωρίς αυτοκίνητα, χωρίς άνθρακα, χτισμένη σε ευθεία γραμμή μήκους άνω των 170 χιλιομέτρων στην έρημο. Αυτά είναι κάποια από τα σχέδια για την Neom - μια φουτουριστική, οικολογική πόλη που αποτελεί μέρος του άξονα της Σαουδικής Αραβίας για να γίνει πράσινη. Είναι όμως (υπερβολικά) πολύ καλό για να είναι αληθινό;

Η Neom ισχυρίζεται ότι είναι ένα «σχέδιο για το αύριο στο οποίο η ανθρωπότητα προοδεύει χωρίς συμβιβασμούς στην υγεία του πλανήτη». Πρόκειται για ένα έργο 500 δις. δολ., μέρος του σχεδίου Vision 2030 της Σαουδικής Αραβίας για τον απογαλακτισμό της χώρας από το πετρέλαιο - τη βιομηχανία που την έχει κάνει πλούσια. Καλύπτοντας μια συνολική έκταση άνω των 26.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων - έκταση μεγαλύτερη από το Κουβέιτ ή το Ισραήλ - η Neom (ισχυρίζονται οι προγραμματιστές) θα λειτουργεί εξ ολοκλήρου εκτός των ορίων του τρέχοντος δικαστικού συστήματος της Σαουδικής Αραβίας και θα διέπεται από ένα αυτόνομο νομικό σύστημα που θα έχει συνταχθεί από τους επενδυτές.

Ο Ali Shihabi, πρώην τραπεζίτης και τώρα μέλος του συμβουλευτικού συμβουλίου της Neom, λέει ότι η μεγάλη επικράτεια θα περιλαμβάνει μια πόλη μήκους 170 χιλιομέτρων, που θα ονομάζεται The Line, η οποία θα διασχίζει την έρημο σε ευθεία γραμμή. Αν αυτό ακούγεται απίθανο, ο Shihabi εξηγεί ότι η The Line θα κατασκευαστεί σταδιακά, το ένα μπλοκ μετά το άλλο. «Κάποιοι λένε ότι αυτό είναι ένα τρελό έργο που θα κοστίσει εξωπραγματικά λεφτά, αλλά πρόκειται να κατασκευαστεί ενότητα προς ενότητα, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στη ζήτηση», λέει.

Όπως τα «σούπερ μπλοκ» της Βαρκελώνης χωρίς κυκλοφορία αυτοκινήτων, κάθε περιοχή θα είναι αυτάρκης και θα παρέχει ανέσεις όπως καταστήματα και σχολεία, έτσι ώστε οτιδήποτε χρειάζεται ο κόσμος θα απέχει πέντε λεπτά με τα πόδια ή με το ποδήλατο, εξηγεί ο Shihabi.

Όταν ολοκληρωθεί η πόλη, το ταξίδι κατά μήκος του The Line θα γίνεται μέσω υπερταχέων τρένων, με το μεγαλύτερο ταξίδι «να μην υπερβαίνει ποτέ τα 20 λεπτά», ισχυρίζονται οι προγραμματιστές. Επιπλέον, η Neom θα είναι το σπίτι του Oxagon, μιας πόλης που επιπλέει σε νερό και καταλαμβάνει έκταση 7 τετραγωνικών χιλιομέτρων - καθιστώντας την τη μεγαλύτερη πλωτή κατασκευή στον κόσμο. Ο διευθύνων σύμβουλος της Neom, Nadhmi al-Nasr, δήλωσε ότι η πόλη - λιμάνι θα «υποδεχτεί τους πρώτους κατοίκους - κατασκευαστές στις αρχές του 2022».

Πιο πάνω από τον «βιομηχανικό κόμβο», κατά μήκος της ακτής της Ερυθράς Θάλασσας, η Neom σκοπεύει - σύμφωνα με τα σχέδια που ανακοίνωσε - να πραγματοποιήσει το μεγαλύτερο έργο αποκατάστασης κοραλλιογενών υφάλων στον κόσμο. Ο ιστότοπός του τεράστιου έργου, που μερικές φορές μοιάζει σαν κάτι βγαλμένο από μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, ισχυρίζεται ότι η πρώτη φάση της μεγάλης επικράτειας θα ολοκληρωθεί μέχρι το 2025.

Αυτό είναι το όραμα. Η πραγματικότητα, προς το παρόν, είναι πιο μετριοπαθής.

Μια δορυφορική εικόνα δείχνει ότι επί του παρόντος, ένα μόνο τετράγωνο έχει χτιστεί στην έρημο. Εκτός από τις σειρές κατοικιών, διαθέτει δύο πισίνες και ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Ο Ali Shihabi λέει ότι αυτό είναι το συγκρότημα του προσωπικού της Neom, κάτι που δεν έχει επαληθευτεί ακόμη από επιτόπια εξέταση.

Πόσο εφικτό είναι να χτιστεί μια σύγχρονη πόλη που να ανταποκρίνεται στα οικολογικά διαπιστευτήριά της, στη μέση της ερήμου; Ο Δρ. Manal Shehabi, ειδικός σε θέματα ενέργειας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, λέει ότι κατά την αξιολόγηση του πόσο βιώσιμη μπορεί να είναι η Neom, υπάρχουν πολλά πράγματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Τα τρόφιμα θα παράγονται τοπικά με ένα σύστημα που δεν χρησιμοποιεί υπερβολικές ποσότητες πόρων ή θα εισάγονται από το εξωτερικό;

Ο ιστότοπος ισχυρίζεται ότι η Neom θα γίνει «η πιο διατροφικά αυτάρκης πόλη στον κόσμο». Περιγράφει ένα όραμα για κάθετη γεωργία και θερμοκήπια - επαναστατικό για μια χώρα που εισάγει σήμερα περίπου το 80% των τροφίμων της. Υπάρχουν βέβαια, ερωτήματα σχετικά με το εάν αυτό μπορεί να γίνει με βιώσιμο τρόπο.

Οι επικριτές κατηγορούν τον Σαουδάραβα διάδοχο πρίγκιπα Mohammed Bin Salman - την κινητήρια δύναμη πίσω από την Neom - για πράσινη πλύση (παροχή μεγάλων υποσχέσεων  για το περιβάλλον προκειμένου να αποσπαστεί η προσοχή από την πραγματικότητα).

Το «giga-project» παρουσιάζεται ως μέρος του οράματος του διαδόχου για μια πιο πράσινη Σαουδική Αραβία. Μέσα στο ίδιο πλαίσιο, μια εβδομάδα πριν από τις διαπραγματεύσεις για την κλιματική αλλαγή της COP26, ξεκίνησε την Πράσινη Πρωτοβουλία της Σαουδικής Αραβίας, ανακοινώνοντας στόχο επίτευξης μηδενικών εκπομπών έως το 2060. Αυτό αρχικά θεωρήθηκε ως ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός στην κοινότητα του κλίματος, αλλά δεν στάθηκε αντάξιο του ελέγχου, λέει η Δρ. Joanna Depledge, ειδικός στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την κλιματική αλλαγή από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Επισημαίνει ότι για να περιοριστεί η θέρμανση στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, η παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου πρέπει να μειώνεται κατά περίπου 5% ετησίως από τώρα έως το 2030.

Ωστόσο, η Σαουδική Αραβία υποσχέθηκε να αυξήσει την παραγωγή πετρελαίου μόλις λίγες εβδομάδες αφότου παρουσίασε τις πρωταρχικές πράσινες υποσχέσεις για το κλίμα, στη διάσκεψη COP26. Ο υπουργός Ενέργειας, πρίγκιπας Abdulaziz Bin Salman, φέρεται να είπε ότι οι Σαουδάραβες δεν θα σταματήσουν την άντληση πετρελαίου: «Θα είμαστε οι τελευταίοι που θα σταματήσουμε και κάθε μόριο υδρογονάνθρακα θα αντληθεί».

«Νομίζω ότι είναι πραγματικά πολύ σοκαριστικό το γεγονός ότι η Σαουδική Αραβία εξακολουθεί να πιστεύει ότι μπορεί να συνεχίσει να εκμεταλλεύεται και να εξάγει πετρέλαιο στο τρέχον πλαίσιο», λέει η Δρ. Depledge. Οι εκπομπές μιας χώρας προέρχονται από τα καύσιμα που καίει και όχι από τα καύσιμα που παράγει. Έτσι, εάν μια χώρα όπως η Σαουδική Αραβία παράγει εκατομμύρια βαρέλια το χρόνο και τα στέλνει στο εξωτερικό σε άλλες χώρες, το βασίλειο δεν χρειάζεται να τα μετρήσει.

Ακόμη και στο εσωτερικό, η Σαουδική Αραβία έχει πολύ δρόμο να διανύσει - αν και ο τελευταίος στόχος της προβλέπει πως το 50% της ηλεκτρικής ενέργειας θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030, μόνο περίπου το 0,1% της ηλεκτρικής ενέργειας παρήχθη με αυτόν τον τρόπο το 2019.

«Δημιουργική σκέψη»

Οι υπερασπιστές της Neom λένε ότι είναι απαραίτητο να ξεκινήσουν από την αρχή και να οικοδομήσουν μια έξυπνη, βιώσιμη πόλη με αιολική και ηλιακή ενέργεια, με νερό που παρέχεται από μονάδες αφαλάτωσης χωρίς εκπομπές  άνθρακα. «Η Σαουδική Αραβία χρειάζεται κάποια δημιουργική σκέψη, γιατί η Μέση Ανατολή ξεμένει από νερό», λέει ο Ali Shihabi του συμβουλευτικού συμβουλίου της Neom. Πρόκειται μια άνυδρη χώρα και περίπου το ήμισυ του νερού της παράγεται μέσω μονάδων αφαλάτωσης, που τροφοδοτούνται από ορυκτά καύσιμα. Είναι μια δαπανηρή διαδικασία και το υποπροϊόν της, ένας πολτός άλμης και τοξικών χημικών ουσιών, απορρίπτεται πίσω στη θάλασσα, με επιζήμιες συνέπειες για τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Η διαδικασία αφαλάτωσης της Neom θα τροφοδοτείται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η άλμη, αντί να απορρίπτεται πίσω στη θάλασσα, θα χρησιμοποιείται ως βιομηχανική πρώτη ύλη. Υπάρχει μόνο ένα πρόβλημα - η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε μονάδες αφαλάτωσης δεν ήταν ποτέ επιτυχής. Ο Shihabi παραδέχεται ότι η Neom «είναι ένα πιλοτικό πειραματικό έργο, αλλά αν μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα του νερού στη Μέση Ανατολή, εάν αυτό το έργο λειτουργεί, ό,τι έχει κάνει η Neom αξίζει τον κόπο».

Ωστόσο, οι ειδικοί για το κλίμα ανησυχούν ότι η στήριξη σε μη αποδεδειγμένες τεχνολογίες μπορεί να είναι μια μορφή κλιματικής καθυστέρησης, εμποδίζοντας τη σημαντική δράση κατά των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Μερικές φορές περιγράφεται ως «τεχνολογική αισιοδοξία». Επίσης, υπάρχουν μεγάλα ερωτήματα σχετικά με το ποιους αφορά και σε ποιους  απευθύνεται η Neom.

Το έρημο έδαφος μεταξύ της ακτής της Ερυθράς Θάλασσας και των ορεινών ιορδανικών συνόρων μπορεί να φαίνεται σαν ο τέλειος κενός καμβάς για να χτιστεί ένα μίνι κράτος. Ωστόσο, υπάρχουν ήδη άνθρωποι που ζουν εκεί - μέλη της αρχαίας και παραδοσιακά νομαδικής φυλής Βεδουίνων Huwaitat. Το έργο υπόσχεται να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να παράγει πλούτο σε αυτή την υπανάπτυκτη περιοχή, αλλά μέχρι στιγμής ο τοπικός πληθυσμός δεν έχει δει κανένα όφελος.

Οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λένε ότι δύο πόλεις έχουν εκκαθαριστεί και 20.000 μέλη των Huwaitat απομακρύνθηκαν βίαια - χωρίς επαρκή αποζημίωση - προκειμένου να χτιστεί η μεγαλούπολη. «Οι προσπάθειες για τη βίαια εκτόπιση του γηγενούς πληθυσμού παραβιάζουν κάθε κανόνα του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα», λέει η Sarah Lea Whitson, εκτελεστική διευθύντρια του Democracy for the Arab World Now. Ένας άνδρας μάλιστα σκοτώθηκε. Τον Απρίλιο του 2020, ο Abdulrahim al-Huwaiti αρνήθηκε να εγκαταλείψει το σπίτι του στο Tabuk και άρχισε να ανεβάζει βίντεο στο διαδίκτυο. Μέρες αργότερα, πυροβολήθηκε από τις δυνάμεις ασφαλείας της Σαουδικής Αραβίας - όπως είχε προβλέψει ότι θα συνέβαινε.

Ο εκπρόσωπος της πρεσβείας της Σαουδικής Αραβίας στην Ουάσιγκτον, Fahad Nazer, αμφισβητεί τους ισχυρισμούς για αναγκαστική απομάκρυνση των Huwaitat, αν και δεν αμφισβήτησε τη δολοφονία του al-Huwaiti, περιγράφοντας την ως «μικρό περιστατικό».

Τουρίστες και πλούσιοι

Οι επιδέξιες προσπάθειες δημοσίων σχέσεων της Neom - μέρος μιας προσπάθειας προσέλκυσης τουριστών για τη διαφοροποίηση της οικονομίας της Σαουδικής Αραβίας - άνοιξαν το project στην κριτική. Τα εντυπωσιακά διαφημιστικά βίντεο δείχνουν όλη τη λάμψη μιας κοσμοπολίτικης πόλης, με τους δικούς της νόμους και δυνάμεις ασφαλείας, μια περιοχή ανεξάρτητη από την παλιά φρουρά που κυβερνά τη Σαουδική Αραβία. Όμως, οι κριτικοί λένε ότι το έργο θα απευθύνεται κυρίως σε πολύ πλούσιους. Σύμφωνα με πληροφορίες, έχουν χτιστεί ανάκτορα για τη βασιλική οικογένεια της χώρας. Οι δορυφορικές εικόνες δείχνουν ένα ελικοδρόμιο και ένα γήπεδο γκολφ μεταξύ των πρώτων κατασκευαστικών έργων.

Ο Ali Shihabi ισχυρίζεται ότι η πόλη θα στεγάσει τους πάντες «από εργάτες μέχρι δισεκατομμυριούχους», αν και παραδέχεται ότι δεν έχει δώσει αυτή την εντύπωση μέχρι τώρα. «Νομίζω ότι το πρόβλημα με τη Neom είναι ότι απέτυχε στην επικοινωνιακή στρατηγική της», λέει. «Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι απλώς το παιχνίδι ενός πάρα πολύ πλούσιου ανθρώπου», συμπληρώνει.

Δύσκολη επιλογή

«Η έναρξη αυτού του ταξιδιού προς ένα πιο πράσινο μέλλον δεν ήταν εύκολη, αλλά δεν αποφεύγουμε τις δύσκολες επιλογές», δήλωσε ο Mohammed Bin Salman. «Απορρίπτουμε την εσφαλμένη επιλογή μεταξύ της διατήρησης της οικονομίας και της προστασίας του περιβάλλοντος». Η Neom είναι ξεκάθαρα μέρος αυτού του οράματος. Ωστόσο, μέχρι στιγμής οι Σαουδάραβες αποφεύγουν την πιο σκληρή επιλογή όλων - την απομάκρυνση από την παραγωγή ορυκτών καυσίμων.

Το κλείσιμο των κανουλών θα είναι δύσκολο, λέει ο Manal Shehabi, του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. «Νομίζω ότι θα ήταν πολύ δύσκολο, από οικονομική άποψη, να περιμένουμε από οποιαδήποτε χώρα που εξαρτάται τόσο πολύ από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, να σταματήσει ξαφνικά να τα χρησιμοποιεί και να σταματήσει να εκμεταλλεύεται τους πόρους που διαθέτει». Οι Σαουδάραβες λένε ότι ανταποκρίνονται στις ενεργειακές ανάγκες του κόσμου. «Η πραγματικότητα είναι ότι η ζήτηση για υδρογονάνθρακες σε όλο τον κόσμο εξακολουθεί να υπάρχει», λέει ο εκπρόσωπος της πρεσβείας της Σαουδικής Αραβίας Fahad Nazer.

Στα παρασκήνια, οι Σαουδάραβες και άλλες χώρες που εξαρτώνται από τα ορυκτά καύσιμα προσπάθησαν σταθερά να αποδυναμώσουν τη ρητορική γύρω από τις διεθνείς δεσμεύσεις για το κλίμα, λέει η Δρ. Depledge. Αυτό συνεχίστηκε στο COP26. «Η Σαουδική Αραβία παρέμβαινε εντατικά και συστηματικά προσπαθώντας να επισημάνει τις αβεβαιότητες, το κόστος και τις φυσικές επιπτώσεις των περιορισμών της εξόρυξης και χρήσης ορυκτών καυσίμων, προκειμένου να μειώσει τον επείγοντα χαρακτήρα του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής», προσθέτει η Δρ. Depledge, η οποία παρακολούθησε στενά τις διαπραγματεύσεις στη Γλασκώβη. «Αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό το είδος της ρητορικής και του είδους της γλώσσας που προωθεί η Σαουδική Αραβία από την αρχή των διαπραγματεύσεων για την κλιματική αλλαγή», δηλώνει.

Ωστόσο, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Fahad Nazer, αρνείται τους ισχυρισμούς περί πράσινης πλύσης και επιμένει ότι η Σαουδική Αραβία οδεύει προς ένα πράσινο μέλλον. Παρόλο που παραμένουν ερωτήματα σχετικά με το εάν η Neom θα τηρήσει τις υποσχέσεις της, ο Ali Shihabi μας προσκαλεί να κάνουμε κράτηση για ένα διαμέρισμα στο The Line, «πριν το κάνει κάποιος άλλος».

 Πηγή: BBC News, zougla.gr